Mój problem z Blindsight

fragment grafiki autorstwa SharksDena, całość tutaj.

Po raz kolejny przystępuję do pisania notki w strachu, że obnażę swoje filisterstwo. Że podnosząc klawiaturę na niekwestionowane arcydzieło, jakim jest Blindsight stracę cały wypracowany przez lata  aktywnego blogowania autorytet. A przecież to nie jest tak, że ja nie doceniam tej książki. Przeciwnie – uwielbiam Blindsight i chcę, żeby to było jasne od samego początku. Doceniam oszałamiającą kreację świata przedstawionego, mnogość poruszanych na przestrzeni dzieła dylematów, kompleksowe przedstawienie idei silnie ufundowanych na podstawach naukowych. Spokojnie i bez najmniejszej chwili wahania mogę podpisać się pod stwierdzeniem, że powieść Wattsa to najważniejszy utwór science-fiction od czasów Ender’s Game. Skoro jest zatem tak wspaniale, to z czym mam problem?

Z tym, że Watts nie napisał powieści science-fiction. On napisał fabularyzowany esej popularnonaukowy. Z czym nawet specjalnie się nie krył, umieszczając na końcu książki potężną bibliografię i sążniste posłowie wskazujące, jakich prestidigitatorskich sztuczek użył, by uczynić swoją powieść taką, a nie inną. Oczywiście, nie ma w tym nic złego. Problem polega jednak na tym, że kiedy pisze się sfabularyzowany esej, to siłą rzeczy aspekt fabularny musi zejść na dalszy plan i być zaledwie podkładką pod popularnonaukowe wynurzenia autora. I tak się właśnie w Blindsight dzieje. Wiem, że to bardzo niepopularna opinia, ale Ślepowidzenie (by użyć polskiego tytułu) ma intrygę skonstruowaną na poziomie bardzo, ale to bardzo przeciętnej powieści fantastycznonaukowej. Jakby odjąć z Blindsight cały ten anturaż hard sci-fi i zostawić gołą fabułę to okazuje się, że Watts nie mówi absolutnie niczego więcej, niż sześćdziesiąt lat temu powiedział w Solaris Stanisław Lem. I wcale nie mówi tego w jakiś specjalnie interesujący sposób.

Tak, ja doskonale wiem, że to nie o misternie skonstruowaną intrygę w Blindsight chodzi, tylko właśnie o ten kalejdoskop transhumanistycznych idei, ale niniejsza notka zalicza się do cyklu „moje problemy”, co oznacza, że piszę subiektywnie o tym, co mi przeszkadza. A przeszkadza mi fakt, że Watts traktuje fabułę po macoszemu, tylko jako podkładkę pod swoje rozważania. Spójrzmy chociażby na przywoływaną wyżej Ender’s Game albo opowiadania o robotach autorstwa Isaaca Asmiova – ich autorzy zawsze budowali złożoną, wielopoziomową intrygę i mimo wizjonerskich i filozoficznych zapędów, zawsze dbali o estetykę fabularną. Zawsze było o czymś, zawsze było jakoś, a fabuła nigdy nie ograniczała się do prostego (prostackiego) "Lecimy w kosmos badać dziwnych obcych, jacy oni są dziwni, ojej!". Dzięki temu Ender’s Game czy serię Robot będzie się czytało dobrze nawet jeśli założenia świata przedstawionego zostaną zweryfikowana przez rzeczywistość, tak jak dzisiaj wciąż czyta się bardzo dobrze powieści Verne'a. Ja generalnie jestem zdania, że dobre science-fiction powinno traktować konwencję nie jako próby przewidywania, w jaki sposób rozwinie się nauka i technologia (bo tego się przewidzieć nie da), co sztafaż do opowiadania o człowieku, jego zachowaniu wobec rzeczy przechodzących ludzkie pojęcie, stosunkach do Nieznanego i Znanego i tak dalej. Tak, wiem, że Watts trochę tego próbuje, ale konkluzje do jakich dochodzi są strasznie banalne. Przynajmniej mnie się takie wydały.

Drugim problemem jest fakt, że Watts nie potrafi się powstrzymać i włącza do swojej powieści absolutnie każdy pomysł jaki przyjdzie mu do głowy, z tego też powodów większość motywów wydaje się ledwie zarysowana. No bo czego my tam nie mamy… teoria gier, manipulacje genetyczne i behawioralne, sztuczna inteligencja, transhumanizm do sześcianu, odkrywanie na nowo hierarchii obcości Demostenesa, fizyka lotów międzygwiezdnych, wampiry (zawsze ten motyw wydawał mi się strasznie odczapiasty i gryzący się z resztą, czemu nie wilkołaki, zombie i Sierotka Marysia na dokładkę?). Watts chce pisać o tym wszystkim, siłą rzeczy więc każdemu wątkowi poświęca relatywnie mało czasu, poza tym sprawia to, że do powieści wkrada się chaos. Kilka razy złapałem się na myśli, że Blindsight o wiele lepiej sprawdziłby się właśnie jako esej popularnonaukowy – autor nie musiałby zawracać sobie głowy fabułą, rozwojem intrygi (co zresztą idzie mu dość topornie) i mógłby skupić się na przejrzystym, dogłębnym eksplorowaniu swoich – szalenie przecież fascynujących! – idei.

Pod koniec chciałbym jeszcze raz podkreślić – mimo tego wszystkiego, co napisałem wyżej, uważam Blindsight za jedną z najlepszych powieści science-fiction, jakie miałem w życiu okazję przeczytać. To fascynująca, pochłaniająca bez reszty powieść, w której gęsto upakowano tyle atrakcji, że niepodobna ogarnąć całości w trakcie jednokrotnej lektury. I tak na dobrą sprawę nie ma niczego złego w byciu sfabularyzowanym esejem – dopóki uwaga czytelnika cały czas zaprzątnięta jest czymś fascynującym (a tak jest właśnie w przypadku Blindsight), dopóty lektura jest pozytywnym, wartościowym doznaniem. Kto nie czytał, niech nadrobi jak najszybciej.