Ostatnie Wrota

fragment grafiki autorstwa Emila Larssona, całość tutaj.

Carnivale w kosmosie – powiedziałem sobie, zakończywszy lekturę finałowego odcinka. StarGate Universe już od dłuższego czasu zajmuje w moim serialowym panteonie najwyższe miejsce, tuż obok Carnivale, Torchwood: Children of Earth i American Horror Story. To jest generalnie serial, który nie miał prawa powstać. Nie w takiej formie, nie za takie pieniądze. Patrzę na ekran, oglądam to i nie mogę odpędzić się od myśli, że ten serial stworzyli oderwani od rzeczywistości wariaci. I chwała im za to.

Podczas badań nad rozwikłaniem zagadki ósmego szewronu Gwiezdnych Wrót dochodzi do ataku, który wymusza na personelu stacji badawczej szybką ewakuację. Z powodu determinacji głównego naukowca bazy, dra Nicholasa Rusha (w tej roli absolutnie mistrzowski Robert Carlyle) jedyną drogą ucieczki są uruchomione i zablokowane Wrota, które wiodą w niewiadome miejsce. Owym miejscem okazuje się opuszczony statek kosmiczny będący zarzuconym projektem badawczym Pradawnych – rasy kosmitów odpowiedzialnych, między innymi, za stworzenie sieci Gwiezdnych Wrót. A więc – nie, jak to było do tej pory, wyspecjalizowana grupa do zadań specjalnych eksplorująca kosmiczne artefakty, a kompletnie nieprzygotowana, śmiertelnie przerażona zbieranina cywilów, naukowców i wojskowych, którzy muszą odnaleźć się w maksymalnie stresującej sytuacji i walczyć o życie. Ale nie prażąc z karabinów maszynowych do kosmitów, tylko desperacko szukając sposobu na naprawienie szwankującego systemu podtrzymywania życia. Albo racjonując żywność, żeby starczyło na dłużej. Albo starając się opanować narastające wśród uchodźców napięcie. To właśnie ten przytłaczający klimat kompletnego zagubienia w kosmicznej pustce w dużej mierze stanowi o wyjątkowości serialu. Bohaterowie znajdują się w statku kosmicznym oddalonym od Ziemi o kilka galaktyk (i wciąż się oddalającym), niemal kompletnie odcięci od Ziemi i bez jakichkolwiek realnych szans na pomoc z zewnątrz. To nie jest kolejny serial pokazujący, jak małe Jasie wyobrażają sobie dojrzałość (czyli seks, przemoc i łezka uroniona nad utraconą niewinnością). Scenarzyści nie mają złudzeń co do ludzkiej natury, szczególnie obciążonej takim stresem, na jaki narażeni są bohaterowie SGU. Ten serial jest dojrzały dlatego, że wiarygodnie pokazuje zachowanie ludzi, którzy znaleźli się w podobnej sytuacji. Nie ma tu archetypowego bohaterstwa, są rozpaczliwe akty poświęcenia. Są kłótnie, próby samobójcze, niekiedy brutalne rewolty, napięcia pomiędzy poszczególnymi członkami załogi. A to wszystko podlane kolejnymi fenomenami kosmicznymi, jakie napotyka statek w swojej podróży do nieujawnionego celu. Nazwa statku – Destiny – jest tu pewną wskazówką, ale na odpowiedzi trzeba poczekać. Ważne – mimo, iż serial jest bardzo silnie osadzony w mitologii uniwersum Gwiezdnych Wrót, spokojnie można go oglądać nawet nie znając StarGate SG-1 czy StarGate Atlantis.

Zacznijmy od tego, że ten serial to po prostu niesamowita perełka wizualna. Do dzisiaj powstało bardzo niewiele filmów science-fiction (o serialach nawet nie wspominając), które rozmachem, bogactwem dekoracji i dopracowaniem efektów specjalnych dorównywałyby SGU. Poziom dopracowania wizualnego spokojnie dorównuje produkcjom HBO. Widać, że w ten serial wpompowano naprawdę dużo pieniędzy i – ważne – te pieniądze zostały później wydane w mądry sposób. Oczywiście – SGU to serial telewizyjny i w wielu miejscach trzeba było iść na kompromisy. Najboleśniej jest to odczuwalne w chwilach, gdy na ekranie pojawiają się przedstawiciele obcych ras. Choć zawsze są świetnie zaprojektowani i realistycznie zanimowani, to ich obecność na ekranie jest ograniczona do absolutnego minimum, by drogimi efektami komputerowymi nie nadwyrężać budżetu. Szczególne wrażenie robią za to tradycyjnie wykonane dekoracje – na tym nie oszczędzano i to doskonale widać. Bardzo podobało mi się wnętrze statku Nakai oraz zapuszczone korytarze Destiny. 

Zastosowane w serialu filtry graficzne i sposób kręcenia nadaje SGU niesamowitego, jakby reportażowego klimatu. Uwolnienie kamery od statywu, ujęcia z nietypowych kątów i perspektyw, częste kręcenie „z ręki” (bohaterowie mają do dyspozycji lewitujące kamery, które wykorzystują podczas rekonesansów i jako osobiste pamiętniki – świetny patent). Aż do obejrzenia pilota SGU bardzo nie lubiłem takich zabiegów, uważałem, że zabijają czytelność różnych scen i nie pozwalają widzowi skupić się na tym, co najważniejsze. Cały problem polegał na tym, że taka metoda kręcenia wymaga naprawdę sporo wprawy i ekipa produkująca SGU taką wprawę miała. Efekt jest porażający – momentami kamera „pływa” łagodnie po scenografii, robiąc gwałtowne najazdy na twarze bohaterów, by lepiej uchwycić emocje. W ruchu wygląda to po prostu niesamowicie i w praktyce sprawdza się doskonale. Taki naturalizm w ukazywaniu akcji świetnie koresponduje z równie naturalistyczną treścią.

SGU to opowieść pozbawiona głównego bohatera – i w to mi graj! Czas antenowy dzielony jest, mniej lub bardziej sprawiedliwie, pomiędzy kilkunastu bohaterów, z których wszyscy w jakiś sposób powiązani są misterną siecią wzajemnych zależności i sentymentów. I to jest naprawdę fenomenalne, bo twórcy wykorzystują tę pajęczynę do wikłania bohaterów w różne, niekiedy bardzo zaskakujące, sojusze i konflikty. A że bohaterowie stanowią ogromną plejadę zróżnicowanych i, niekiedy, bardzo silnych osobowości, daje to olbrzymie pole do popisu – pole, które scenarzyści skwapliwie wykorzystują.  I znów – mimo wszystko, nie ma jakichś kompletnie niewiarygodnych (choć atrakcyjnych) zwrotów fabularnych pokroju „i nagle dowiadują się, że są rodzeństwem”, wszystko jest podporządkowane bardzo naturalistycznej konwencji. Uwielbiam, gdy poszczególne elementy całości współgrają ze sobą konceptualnie i tak jest w tym przypadku. Gra aktorska, ekspresja, sposób budowania sylwetek psychologicznych – wszystko jest albo bardzo wiarygodne i naturalne, albo bardzo dobrze tę wiarygodność i naturalność symulujące. Choćby dialogi, w których bohaterowie przekrzykują się i przerywają sobie nawzajem. Oczywiście, nadal wszystko jest podporządkowane formule serialu telewizyjnego, więc w wielu przypadkach nie udało się uniknąć pewnych uproszczeń i dróg na skróty – ale ekipie produkcyjnej udało się osiągnąć bardzo satysfakcjonujący kompromis. Prawdopodobieństwo psychologiczne bohaterów bije na głowę wszystko, co do tej pory widziałem w kwestii seriali fantastycznych. Zresztą – poważnie, czy ktoś chciałby oglądać w serialach „prawdziwych ludzi”? Ludzie są nudni. Albo zbyt prości, albo zbyt skomplikowani, by przykuwali naszą uwagę. W utworach fabularnych „prawdziwi ludzie” kompletnie by się nie sprawdzali. Kiedy ględzimy o tym, że chcemy na ekranie oglądać bohaterów zachowujących się jak realne osoby, to tak naprawdę sami nie wiemy, o co prosimy. Tak naprawdę chcemy oglądać interesujące konstrukty narracyjne, które będą wiarygodnie udawać, że są ludźmi. Koniec dygresji.

Spośród postaci można jednak wyróżnić kilka najciekawszych. Przede wszystkim doktor Nicholas Rush, cyniczny naukowiec mający obsesję na punkcie Destiny, który nie cofnie się przed niczym, byle tylko osiągnąć zamierzone cele. Początkowo odrobinę kręciłem nosem, bo to postać aż nazbyt wyraźnie zbudowana po to, by się podobała widzowi i zarazem była łatwym w użyciu wytrychem narracyjnym – skrajnie niesympatyczny, ale błyskotliwy krętacz, który będzie mącił, aż w końcu wymąci. Szczęśliwie okazało się, iż w toku fabuły sylwetka tego bohatera nabrała więcej wymiarów i barw. Między innymi dzięki grze aktorskiej Carlyle’a, który dał w SGU niesamowity popis umiejętności aktorskich. Jest w jednym z pierwszych odcinków scena, w której Rush wbiega do pomieszczenia z Wrotami i na oczach kilku członków załogi dostaje ataku histerii, coraz bardziej łamiącym się głosem tłumacząc im, jaki los czeka Destiny, jeśli nie uda im się rozwiązać problemów z zasilaniem. Absolutnie najlepsza scena w całym serialu, znakomicie podsumowująca całą jego koncepcję (wyjściową, bo potem różnie z tym bywa, ale o tym za moment). Inną interesującą postacią jest Camile Wray, urzędniczka IOA (międzynarodowa organizacja koordynująca projekty powiązane z Gwiezdnymi Wrotami), dla której sytuacja, w jakiej się znalazła stanowi spore wyzwanie – Wray nie umie zaakceptować panującego na Destiny porządku, nad który pieczę sprawują wojskowi. Z początku kreowana na cyniczną sukę, w dalszych epizodach pokazuje ludzką twarz. Nie można też nie wspomnieć o Elim Wallace, sympatycznym i inteligentnym nerdzie, który na pokładzie Destiny znalazł się w sumie przypadkiem (i, nie ukrywajmy, wskutek bardzo naciąganej logicznie koncepcji fabularnej). Generalnie paleta bohaterów jest na tyle szeroka i zróżnicowana, że absolutnie każdy widz znajdzie sobie jakąś postać, której będzie kibicował. Do moich ulubieńców należy pojawiająca się w kilku epizodach niepełnosprawna specjalistka od technologii Pradawnych, Amanda Perry.

Serial liczy sobie dwa sezony po dwadzieścia odcinków. Mnie najbardziej podoba się pierwsza połowa pierwszego sezonu, co jest o tyle ciekawe, że większość opinii w Internecie jest odwrotna – początkowe odcinki są jakoby nużące i nieciekawe, dopiero później serial nabiera rozpędu i robi się interesująco. Otóż kompletnie się z tym nie zgadzam. Dziesięć pierwszych odcinków wykreowało niesamowity klimat psychologicznego dramatu ludzi zagubionych w kosmicznej pustce, uwięzionych na pokładzie potężnego i niemożliwego do okiełznania statku kosmicznego. Dla mnie optymalną sytuacją byłoby, gdyby cały serial tak właśnie wyglądał – chorzy ze strachu, popadający w coraz większy obłęd uchodźcy starający się za wszelką cenę przetrwać w obcym, kierującym się niepojętymi mechanizmami środowisku, z rzadka odwiedzając jakąś obcą planetę albo natrafiając na jakiś kosmiczny fenomen. Pierwsza część SGU tak właśnie wygląda – nawet, jeśli pojawiają się jakieś obce formy życia, to są to albo bakterie, albo śmiertelnie groźne stwory, albo varelse. Niestety dość szybko i gwałtownie zmienia się to w chwili natrafienia na pierwszy statek kosmiczny Nakai. Nagle wszystko robi się trochę za bardzo w stylu poprzednich seriali ze świata StarGate i akcent przemieszcza się z psychologicznej dramy na odrobinę zbyt infantylne strzelanie do kosmitów. Sytuację ratują niektóre odcinki utrzymane w duchy pierwotnych założeń SGU (mój ulubiony epizod zatytułowany Faith – bardzo lemowski w swej wymowie i konkluzjach). W drugim sezonie jest to trochę mniej odczuwalne, twórcy jakby pogodzili się z tym, że na obecnych warunkach nie da się stworzyć aż tak ambitnego serialu, jak mieli zamiar, ale ostatecznie udało im się wszystko wypośrodkować i SGU mimo wszystko zachował sporą część początkowego klimatu.

Odcinki. Serial ma stosunkowo zwartą fabułę, kolejne epizody są ze sobą ściśle powiązane. Z tego też względu bardzo trudno oglądać SGU z doskoku, skupiając się tylko i wyłącznie na pojedynczych epizodach. Jak już wspominałem najwyższy (dla mnie) poziom utrzymują początkowe epizody – trzyodcinkowy pilot Air, dramatyczny dyptyk Darkness/Light czy Time, który w bardzo pomysłowy sposób wykorzystuje konwencję found footage. Generalnie niemal wszystkie epizody obu sezonów są bardzo dobre od strony fabularnej – czepiłbym się tylko nudnego i źle rozplanowanego Blockade, w którym scenarzystka poszła w tanią, acz efektowną dramę, która kompletnie nie przystaje do SGU. Pominąwszy jednak tę wpadkę, serial ogląda się bez większych zgrzytów. Jest naprawdę świetnie – zupełnie nowa jakość telewizyjnej science-fiction w konwencji space opery.

Nie wspomniałem o jeszcze jednym aspekcie StarGate Universe, który wyróżnia ten serial na tle innych. Jest to niesamowita ścieżka dźwiękowa autorstwa Joela Goldsmitha (który zmarł niedługo po anulowaniu SGU). Nazwisko tego kompozytora powinno być nieobce, ponieważ jego ojciec, Jerry Goldsmith, także kompozytor, odpowiedzialny był za ścieżki dźwiękowe takich filmów, jak Rambo, Alien, Patton czy Planet of the Apes, a nawet kilku filmów ze świata Star Treka. Joel pracował także przy muzyce do poprzednich seriali ze świata Gwiezdnych Wrót, ale dopiero tutaj rozwinął skrzydła i skomponował chyba najciekawszy soundtrack w historii telewizyjnej fantastyki. Nie wiem, chyba tylko Jeff Beal ze swoimi kompozycjami do serialu Carnivale mu dorównuje. Ścieżka dźwiękowa do SGU brzmi bowiem po prostu niesamowicie. Coś pomiędzy tym, co Paul Ruskay zrobił dla serii gier komputerowych Homeworld, a nieco bardziej okiełznanym Saltillo. Umiejętne połączenie instrumentów smyczkowych z gitarami elektrycznymi i perkusją oraz szczyptą elektroniki – wszystko to brzmi bardzo epicko, ale też oryginalnie. Posłuchajcie sami.

SGU stworzyli oderwani od rzeczywistości wariaci, którym się wydawało, że klimaty rodem z filmu Moon mogą zaskarbić sobie sympatię tylu widzów, by utrzymać niesamowicie drogi w produkcji serial w telewizyjnej ramówce. I chwała tym oderwanym od rzeczywistości wariatom, którym mimo wszelkich przeciwności losu udało się nakręcić czterdzieści odcinków, nim wyczerpała się cierpliwość producentów. I choć serial zakończył się bardzo otwartym zakończeniem, to jednak nie boli ono za bardzo – po dłuższym namyśle stwierdzam nawet, że to jest bardzo dobre zakończenie dla takiego serialu jak SGU. Ten serial był trochę tym, czym bezskutecznie starał się być Prometeusz – próbą może nie tyle wskrzeszenia (bo za bardzo nie było co wskrzeszać, powiedzmy to sobie szczerze), co ukazania ambitnej sci-fi na ekranie kinowym/telewizyjnym. O ile Ridley Scott poniósł sromotną porażkę, o tyle Brad Wright i Robert C. Cooper (twórcy SGU) odnieśli sukces. Stworzyli coś niezwykłego. Najlepszy serial fantastyczno-naukowy w historii telewizji? Nie wiem, nie oglądałem jeszcze wszystkich seriali sci-fi. Ale, jak dotąd, tak. Bezsprzecznie. Polecam.